Boeken / Non-fictie

Een gesprek om alles in uit te leggen

recensie: Art Spiegelman (vert. Arend Jan van Oudheusden en Matt Schifferstein)- MetaMaus

Art Spiegelmans Maus betekende een doorbraak voor de strip. Met Maus werd de strip namelijk een volwassen medium waarin zware verhalen verteld kunnen worden. Daardoor kreeg het veel kritische en academische aandacht. In MetaMaus vertelt Spiegelman over de achtergronden ervan.

Hillary Chute, Neubauer Family Assistent Professor aan de University of Chicago, heeft een reeks gesprekken met Spiegelman gevoerd die in MetaMaus terug te vinden zijn. De gesprekken tussen Spiegelman en Chute zijn verwerkt tot drie omvangrijke hoofdstukken die ieder een aspect van Maus bespreken. Ieder deel is simpelweg genoemd naar de vraag die er in centraal staat: Waarom de Holocaust? Waarom muizen? En waarom een strip?

Onlosmakelijk vervlochten
De antwoorden die Spiegelman geeft zijn echter niet zo makkelijk uit elkaar te trekken. Hoewel de nadruk steeds net ergens anders op ligt, zijn de verschillende aspecten van elkaar afhankelijk. Als zoon van Joodse immigranten met een obsessie voor strips kon hij blijkbaar niet anders. De keuze voor een strip – zo blijkt al vanaf het begin – was geen keuze. Spiegelman is nu eenmaal een tekenaar. En tegen zijn dertigste levensjaar kreeg hij de behoefte aan een Groot Werk, een groot project dat grensverleggend zou werken.

Dat idee is de grond waarop Maus − waarin Spiegelmans vader vertelt over zijn leven tijdens de Tweede Wereldoorlog en in de ghettos en vernietigingskampen − gebouwd is. Doorgeven wat zijn vader hem vertelde was niet de reden om het werk te maken, maar eerder een aanleiding. De uitbeelding van de gruwelen van de oorlogsjaren stelde Spiegelman steeds voor nieuwe problemen, voor nieuwe uitdagingen. Spiegelman legt bijvoorbeeld uit dat de verschillende dieren die in Maus voorkomen, gebruikt worden om de verschillende bevolkingsgroepen aan te duiden. De Joden waren muizen, dus moesten de Duitsers katten worden, wat weer betekende dat de Amerikanen honden moesten zijn. Of hoe heden en verleden onafhankelijk maar gelijktijdig aanwezig kunnen zijn op een pagina, daar is Spiegelman in geïnteresseerd. MetaMaus laat vooral zien dat Spiegelman de grenzen van zijn medium wilde opzoeken en uitrekken.

Achtergronden
De vorm waarin MetaMaus gegoten is zorgt voor een toegevoegde waarde: waar Spiegelman de vertelling van zijn vader ooit optekende, gebeurt dat nu met de ervaringen van hemzelf. En natuurlijk zijn de ontberingen van vader Spiegelman niet te vergelijken met de werklast die Art zichzelf oplegde, maar de parallel is opvallend. Zeker als je leest in welke mate het leven van de Spiegelmans werd bepaald door de oorlog en de Jodenvervolging.

Tekenend en confronterend is een familiestamboom. Van de 85 mensen die genoemd worden hebben er slechts dertien de oorlog overleefd. Ook de oudere broer van Spiegelman, Richieu, is omgekomen in de oorlog – slechts één foto is er nog van hem terug te vinden. Zo’n verlies kan dan ook niet anders dan een grote last op het gezin drukken. Spiegelmans moeder pleegde zelfs zelfmoord, iets dat Art verwerkte in Prisoner on the Hell Planet, een strip die integraal is verwerkt in Maus en in dat werk een onoverkomelijke stijlbreuk oplevert.

Die stamboom is ook op de bijbehorende dvd terug te vinden, ook al een toegevoegde waarde. Het lijkt er echter wel op dat die niet helemaal het beste is wat die zou kunnen zijn. Wat er op staat is indrukwekkend, maar de afhankelijkheid van externe software is vervelend. Naast een volledige digitale versie van Maus zijn alle schetsen, tekeningen, aantekeningen en studies die Spiegelman maakte op het schijfje te vinden. Net als de­ interviews met Spiegelmans vader, zowel het transcript als de audio. Dan valt op dat in Maus het gebroken Engels dat Vladek spreekt goed is weergegeven – de man praatte daadwerkelijk alsof hij de taal net geleerd had. En er is nog meer: interviews met vriendinnen van Spiegelmans moeder en een (miniem) aantal artikelen over Maus, als inkijkje in de academische aandacht die voor het werk bestaat.

Het hart van het beestje
De achtergronden bij het totstandkomen van Maus zijn interessant, maar de achtergronden van Spiegelman zelf zijn de ware kracht van het boek. Spiegelman zegt vaker dat hij vooral bezig was met de mogelijkheden van het medium strip. Het belang van zijn vaders verhaal kwam pas op de tweede plaats. Maar de manier waarop Art het over zijn vader heeft doet vermoeden dat het grote project waar hij aan bezig was een excuus was. Maus maken en de moeilijke gesprekken met zijn vader lijken een manier om (stiekem) dichter bij zijn vader te komen. Art wil zijn vaders vernietigde verleden delen.

Ook daarom is de vorm, het interview, een interessante keuze. Spiegelman spiegelt zijn vader niet alleen, maar deelt zijn verleden met de rest van de wereld. Zoals zijn vader al die jaren geleden in Arts microfoon zijn moeilijkste momenten vertelde, zo vertelt Spiegelman hier ook over de gevaren van zijn project, over de problemen die hij tegenkwam en over de oplossingen die hij vond.