Doodgewoon

Een boek dat overigens wordt gepresenteerd als een ‘psychiatrische roman’. Een onjuiste benaming, aangezien het een autobiografie betreft (enkel de namen zijn uit privacyoverwegingen fictief). Daardoor is ‘Van der Meer als schrijfster’ ook verwarrend. Over haar beweegredenen voor het schrijven van PAAZ of haar literaire ambities in het algemeen is niets bekend. Het boek lezende, is het meest voor de hand liggende dat Van der Meer haar ervaringen van zich af wilde schrijven en/of awareness voor soortgelijke situaties wilde creëren. Geen roman dus, maar wel indringende en goed geschreven non-fictie.

Doolhof zonder gids

In PAAZ doet Van der Meer (onder het pseudoniem Emma Nieuwenhuis) verslag van haar ervaringen op een besloten psychiatrische inrichting, waar ze vijf maanden verbleef. Zo beschrijft ze expliciet haar contact met andere cliënten en zorgverleners, de interactie binnen praatgroepen en het dagelijks leven op de PAAZ in het algemeen. Dit alles zonder een blad voor de mond te nemen als het gaat om de hiaten die binnen de PAAZ bestaan. Regels lijken belangrijker dan empathie, psychiaters zijn pillendokters en vanuit de cliënt gezien is de PAAZ een doolhof zonder gids. De rode draad door het boek is onmiskenbaar Emma’s worsteling met haar manisch depressieve stoornis (waar later Asperger aan blijkt te zijn gekoppeld). Een stoornis waardoor ze de werkelijkheid bekijkt vanuit de dood, in plaats van het leven. En waar – vanuit haar gezien – haar doodswens de normaalste zaak van de wereld is.

Het boek start met de laatste werkdag van Emma voor haar vakantie: ze lijkt prima te functioneren. De volgende dag wordt ze echter compleet gebroken opgenomen op de PAAZ. Deze ommekeer blijkt gaandeweg in het verhaal goed verklaarbaar. Emma heeft in haar jeugd traumatische ervaringen opgedaan, is vanaf die tijd depressief, en beschermt zich door dit te rationaliseren. Later houdt ze zich staande door zich geheel te verliezen in haar werk, vanuit de gedachte: zolang ik goede resultaten neerzet, is er niets met mij aan de hand. Met de komst van haar vakantie valt deze laatste strohalm echter weg en wordt ze geconfronteerd met haar manische depressie. Op de PAAZ zal het vervolgens maanden duren voor ze zich ten volle realiseert hoe groot en diep haar problemen zijn.

Het perspectief van de cliënt
Wim Brands typeert de schrijfstijl van PAAZ in VPRO Boeken als Voskuil-achtig, waarschijnlijk vanwege de nauwgezetheid waarmee het is geschreven. Dit is onmiskenbaar waar. De schrijfster vertelt achteraf dat haar herinneringen op een dag als een stroom bij haar binnenkwamen. Alleen al die bewuste dag noteerde ze meer dan 200 herinneringen. Hierna zag ze het als taak om deze uit te schrijven en vormde zich het boek. De genoemde nauwgezetheid pakt goed uit. Het verhaal wordt tot een hyperrealisme, waardoor de lezer het gevoel heeft zelf getuige te zijn van de zwartheid die Emma meemaakt. Dit samen met een kafkaëske sfeer van doelloosheid en een onbevredigende drang naar grip op de eigen situatie.

PAAZ is naast een verhaal over een opgenomen cliënt ook een verhaal over de PAAZ zelf. En de laatste komt er in het boek niet zonder kleerscheuren vanaf. Afgaande op Van der Meer lijkt een cliënt er weer bovenop te moeten komen óndanks de PAAZ. Zo mag het woord gezelligheid niet worden uitgesproken, wordt de cliënt aan zijn lot overgelaten, wordt er een niet-werkende mix van stoornissen bij elkaar op een afdeling gestopt, wordt een afgekeurde isolatiecel uit nood toch gebruikt, et cetera. Maar hoewel er geen reden is om te veronderstellen dat Van der Meer dit alles niet heeft beleefd, blijft het de kant van de cliënt. Een manisch depressieve cliënt die in haar situatie onmogelijk de methode en het perspectief van de zorgverlener ten volle kan begrijpen.

Al met al is PAAZ een aanrader voor wie altijd al benieuwd was naar het perspectief van een zwaar depressief persoon en de waanzin van de besloten afdeling. Maar dan wel als zijnde een non-fictie-boek, waaruit niets blijkt van Van der Meers literaire kwaliteiten of creativiteit om vanuit niets iets te vormen. Ook al vormt dit boek hèt bewijs dat de werkelijkheid altijd nog bizarder is dan de grootste fantasie.