Boeken / Fictie

Een nieuwe roman

recensie: Valeria Luiselli (vert. Merijn Verhulst) - De gewichtlozen

De jonge Valeria Luiselli wordt veel geprezen. ‘Een combinatie van onbevangenheid en intelligentie,’ aldus Cees Nooteboom. Vanuit die positie heeft zij ook het nu vertaalde De gewichtlozen geschreven, een originele en uitdagende roman.

Een jonge redactrice bij een kleine New Yorkse uitgeverij raakt gefascineerd door het werk en leven van de Mexicaanse dichter Gilbert Owen. Hij is al vijftig jaar dood, maar haar vrienden maakt ze wijs een foto van hem te hebben gemaakt: ‘Het was een uitgewerkte leugen, die ik zo vaak in mezelf herhaald had dat hij al deel uitmaakte van een repertoire van gebeurtenissen.’

Ter plekke ontstaan

Het procedé dat Luiselli’s hoofdpersoon in die zin uit de doeken doet, is typisch voor De gewichtlozen. Het is een roman die tijdens het lezen ontstaat, tot op het punt dat woorden doorgehaald kunnen worden: ‘De roman zou in de eerste persoon verteld moeten worden door een boom een vrouw…’ Tegelijkertijd leest ‘de echtgenoot’ met de hoofdpersoon mee terwijl ze schrijft en zijn commentaar is ook in de tekst verwerkt. Nadat er sprake was van haren op de zeep staat er in de volgende paragraaf: ‘Gisteren vroeg mijn man of hij haren op de zeep achterlaat.’

Het verhaal dat de hoofdpersoon vertelt, wordt zo steeds autobiografischer. Of beter gezegd: haar verhaal over haar tijd in New York, dat ze vertelt vanuit een ‘nu’ in Mexico-Stad; dat verhaal lijkt stap voor stap opgebouwd te worden. Misschien zitten er in New York haren op de zeep omdat dat in Mexico-Stad zo is, misschien ook wel niet. Luiselli nodigt de lezer uit over dergelijke vragen na en mee te denken. Wat is er gebeurd? Wat is verzonnen? En als iets gebeurd is, gebeurde het toen of nu? Uiteindelijk gaat het erom hoe een roman geschreven wordt.

Een nieuwe roman

Zo’n zelfbewuste manier van schrijven is niet voor iedereen weggelegd. Zowel voor de schrijver als de lezer zijn er obstakels. De schrijver moet een helder idee hebben waar haar of zijn verhaal nu precies over gaat, en vooral ook waar het heen gaat. Dit heeft Luiselli zeker. Ze bevraagt de traditionele roman in een zelfverzekerde stijl en komt zo tot een nieuw soort roman.

De lezer heeft een grotere kluif aan De gewichtlozen. Omdat geen van de bekende handvaten van de roman duidelijk aanwezig is, is dit boek onvoorspelbaar, een beetje grillig. Wat is het eindpunt? Dit is vooral de vraag in de tweede helft van de roman, waarin de gebeurtenissen en ontwikkelingen uit de eerste helft worden doorgevoerd en in zekere zin geradicaliseerd. Dan schrijft Luiselli af en toe over de hoofden van de lezer heen.

Kunstenaarschap

Luiselli, die vorig jaar met Valse papieren hoge ogen gooide, neemt met deze roman een groter risico. Dat ze er grotendeels in slaagt de originele premisse van De gewichtlozen tot een goed einde te brengen, is een bewijs van haar kunstenaarschap. Voor later dit jaar heeft uitgeverij Karaat een tweede, avant-gardistische roman aangekondigd. Ik ben benieuwd waar Valeria Luiselli, die met twee boeken al bewezen heeft een aanwinst voor de literatuur te zijn, mee gaat komen.