De thema’s van een geknakt leven
Van de vorig jaar herontdekte Gajto Gazdanov is een nieuwe roman vertaald: Nachtwegen. Het verhaal van een taxichauffeur in nachtelijk Parijs.
Eind vorig jaar kwamen uitgeverijen Cossee en Lebowski erachter dat ze na recente successen als John Williams en Hans Fallada beiden de roman Het fantoom van Alexander Wolf van de bijna totaal onbekende Gajto Gazdanov aan het vertalen waren. In een niet zo vaak geziene daad van vriendschap besloten de twee uitgeefhuizen het boek samen uit te geven. Het fantoom werd het zoveelste succesvol ‘herontdekte’ boek, Wereldbibliotheek herdrukte snel een ander werk van de schrijver dat ze in hun magazijnen terugvonden (Een avond bij Claire) en nu is van Cossee en Lebowski Nachtwegen verschenen.
Gajto Gazdanov, die net als zijn landgenoot Vladimir Nabokov een tijdlang in Parijs gewoond heeft, was een tijdlang de bekendste en meest geroemde Rus in het buitenland – beroemder dan Nabokov, bijvoorbeeld. Maar de geschiedenis heeft dat oordeel omgedraaid en Gazdanov verdween tussen de pagina’s van de geschiedenisboeken, tot hij onlangs een internationale comeback maakte.
Nooit gebeurde dingen
En dan is er nu dus zijn derde roman in vertaling, Nachtwegen. De mot op de voorkant van het boek is een wat lomp beeld voor het verhaal dat Gazdanov in zwierend proza gevat heeft. Zijn lange, melancholische zinnen meanderen over de pagina en brengen de lezer (natuurlijk ook met dank aan Arie van der Ent, die het Russisch naar perfect leesbaar Nederlands heeft vertaald) in eenzelfde soort bui als zijn eerder vertaalde romans. Hier is zijn hoofdpersoon, een taxichauffeur in nachtelijk Parijs, aan het begin van het boek dromend, mijmerend:
En de gewoonte opereren met voorstelbare, door een reeks toevalligheden nooit gebeurde dingen, maakte deze mogelijkheden voor mij reëler dan wanneer ze daadwerkelijk gebeurd zouden zijn; en ze hadden allemaal een bijzondere verleidelijkheid die andere dingen ontbeerden.
Het is niet de eerste, noch de laatste, maar een van de meest krachtige zinnen waarin Gazdanov zijn thema’s uiteenzet: toeval, verbeeldingskracht, werkelijkheid, sensualiteit, vluchtigheid. Het zijn de thema’s van een gebroken, geknakt leven.
Boom zonder wortels
Nachtwegen wordt door deze thema’s gekenmerkt, niet zozeer door een zorgvuldig uitgezette plot. We komen van alles te weten over de mensen die de taxichauffeur tegenkomt, zowel in Parijs als in zijn vroegere leven in Rusland. Net als in Gazdanovs eerdere romans speelt de revolutie van 1917 en de daaropvolgende burgeroorlog een belangrijke, zelfs een levensveranderende rol.
Nu Gazdanovs vroeger zo gewaarde oeuvre breder beschikbaar raakt in het Nederlands, kunnen we een beter inzicht krijgen in de psyche van deze Exil-auteur. Hoe groeien bomen wanneer hun wortels gerooid zijn? Uit Het fantoom van Alexander Wolf en Een avond bij Claire bleek al dat dat een moeilijk proces is, en uit Nachtwegen blijkt dat nog weer eens. Ditmaal verwerkte Gazdanov zijn ervaringen niet in een dicht gecomponeerde roman, maar schilderde hij een melancholisch beeld van een ontwortelde Rus.
