8WEEKLY

Amerikaanse driften

Artikel: Paul McCarthy - Brain Box Dream Box

De kijker wordt gewaarschuwd voor schokkende beelden. De drie andere mensen die op een vroege donderdagochtend met mij door de tentoonstelling van Paul McCarthy lopen, lijken niet allemaal even lang geboeid door grote piemels, een kerstman die donuts met verf besmeert en betekende placemats. Op de bovenste verdieping in de nieuwe vleugel van het Van Abbemuseum in Eindhoven zijn de zalen gevuld met de tentoonstelling Brain Box Dream Box. De expositie is een doolhof door de ideeënwereld van McCarthy.

Paul McCarthy (1945) werd pas laat bekend in de kunstwereld. De in Salt Lake City geboren kunstenaar werkt sinds de jaren tachtig aan de UCLA (University of California Los Angeles), waar hij van grote invloed was op jonge Amerikaanse kunstenaars als Jason Rhoades, waar het Van Abbemuseum eerder aandacht aan besteedde. Zijn werk was minder bekend bij het grote publiek. Dit komt ondermeer door zijn vluchtige performancekunst van de jaren zeventig. Een andere oorzaak is de conservatieve Amerikaanse kunstwereld. Orde en reinheid zijn daarin belangrijke pijlers, waaraan het werk van McCarthy niet aan voldeed. De werken werden opgevat als een belediging. In 1993 was er voor het eerst werk van McCarthy te zien is Europa. Opmerkelijk is dat er de afgelopen jaren vooral veel exposities waren in Groot-Brittannië, niet meteen een land dat opvalt door onbeschaamdheid. Misschien heeft McCarthy kunnen delen in het succes van zijn jongere Engelse collegae, de Young British Artists, die met hun werk veel opschudding veroorzaakten.

Nog niet klaar met performances

~

Hoewel performancekunst voor veel kunstenaars een fase is, lijkt McCarthy de mogelijkheden voor zichzelf nog niet uitgeput te hebben. De performances zijn nu echter wel opgenomen en van twee bekende performances zijn videobeelden te zien. De eerste is het werk, Tokyo Santa-Santa’s Trees (1996/1999). Dit bestaat uit een installatie van opgetuigde kerstbomen, die lukraak in een ruimte staan. Aan de muur hangen foto’s van McCarthy in Santa Claus-pak, die bezig is met verf. In de aangrenzende zaal zijn beelden van de performance Tokyo Santa (1996/2004) zelf te zien. Vanuit vier beamers die op verschillende plekken in de ruimte staan worden beelden op de muur geprojecteerd. Het effect is rommelig, een chaotische projectie die de performance goed weergeeft.

Onderbewuste neigingen en ongestuurde reacties zijn zowel in het vroege als het latere werk terug te vinden. McCarthy tekent veel penissen, die Freud meteen zou aanwijzen als signalen van het onderbewuste. Een deel van de titel lijkt ook te verwijzen naar de droomwereld, waarin het onderbewuste zich toont, Dream Box. Het eerste deel van de titel, Brain Box is een verwijzing naar een werk uit de tentoonstelling, een tekening van een vierkante kubus waarin wegen op verschillende verdiepingen met elkaar verbonden zijn. Het lijkt een stelsel waarin McCarthy zijn ideeën wil gaan ordenen. Dit idee is niet nieuw, maar zegt wel veel over McCarthy’s idee van kunst en de rol van de kunstenaar.

~

Zoals de titel een tegenstelling vormt in zich, zijn er ook tegenstelling te vinden in de tentoonstelling. Tegenover zeer geordende en cleane zalen is er de zaal waarin het interieur van de tweede performance Piccadilly Circus is gemaakt. Deze performance vond in 2003 plaats in de toen pas geopende galerie Hauser en Wirth te Londen. Behalve Bush spelen er twee vrouwen in mee. Ze houden een high tea, spelen in de ruimte, klimmen over stoelen. Ook worden er flessen vol HP sauce leeggespoten en wordt er met eten gegooid. In het klassieke, hoge pand van de galerie waren de opnames goed te zien en was er een gevoel van oorspronkelijkheid merkbaar. Hier had de kunstenaar gestaan en de saus op het plafond gespoten. De stoelen, tafels en andere meubelstukken lagen of stonden nog precies zo. Het effect van de unieke gebeurtenis is in het Van Abbemuseum geheel verdwenen. Het zou nu interessanter moeten zijn door de beelden. Die zijn echter niet mooi geprojecteerd en de toeschouwer ziet een meer statisch geheel. De installatie vraagt meer aandacht.

American Dream

Uit de tentoonstelling blijkt dat een van McCarthy’s belangrijkste thema’s de Amerikaanse maatschappij is. Door in zijn performances en video’s bepaalde rollenspellen op te voeren, waarin de figuren grote maskers dragen, bespot hij deze samenleving. De manier waarop personen worden opgevoerd, zijn vaak over de top of worden misbruikt. Zo is Santa Claus een vieze man die met verf gooit en is Bush vooral bezig zoveel mogelijk HP sauce op zijn Engelse dames te spuiten. Eten is vaak een motief in de performances. Overconsumptie is een bekend begrip in Amerika en de manier waarop mensen met eten omgaan is niet verantwoord te noemen.

Overconsumptie lijkt ook de ontstaansgeschiedenis van het werk Sushi Drawings (1993-2003). Het bestaat uit 96 betekende placemats uit een sushirestaurant. Ze liggen op twaalf tafels die in vier rijen zijn opgesteld. Het is een unieke massaproductie. De Japanse vrouw in het midden is soms getransformeerd in een geheimzinnig wezen, een andere keer maakt ze geen deel meer uit van de voorstelling. De tekeningen zijn kleine fantasieën en probeersels, hersenspinsels, die uit de dream box van McCarthy zijn ontsproten.

Concept

Behalve de video’s zijn er ook veel tekeningen, wat foto’s en enkele ruimtelijk werken. McCarthy schreef scripts voor de tentoonstelling en die hangen er ook. De tekeningen die er hangen zijn veelal ouder dan de performances. De tekeningen zijn als een groot ideeënboek, die soms de performances expliceren. De tekeningen gaan een dialoog aan met de performances. Terwijl bij de video’s reuk, zicht en gehoor een rol spelen, zijn de tekeningen stille schetsen. Soms trekken ze de aandacht door hun formaat, soms door de kwantiteit. Vaker zijn het uitwerkingen van een idee, waardoor af en toe iets meer duidelijk wordt van de ideeën van McCarthy.

~

Een van de boeiendste dialogen is die tussen de grote gele kaptafel, Yellow table (2004) die in de eerste ruimte staat met de enorme tekeningen. Een zelfde kaptafel gebruikte McCarthy in de performance Meat Cake #4(1974). Van deze performance is een video gemaakt, die in de bibliotheek draait. Ook hangt er een script van deze performance. Door de grootte lijkt het een belangwekkend stuk. Performancekunst als een indrukwekkende manier van kunst maken. Aan de andere kant is de grootte van de kaptafel ontzagwekkend en niet te overzien. Er ontstaat een afstand tussen de kijker en de tafel, zoals er misschien steeds meer afstand is ontstaan tussen ouder werk van de kunstenaar en zijn werk.

Good laugh

In de tentoonstelling wordt de kijker tegelijk geconfronteerd met driften, maar er is ook rationaliteit. Doelbewust zet Paul McCarthy dingen naar zijn hand. Twee werken uit de tentoonstelling zijn daar een goed voorbeeld van. Het zijn twee zeefdrukken van cartoons uit de Playboy. De cartoons zijn op groot formaat opgehangen en McCarthy heeft de naam van de tekenaar doorgekrast en er zijn eigen naam bijgezet. Hij is de kunstenaar die zich bestaande prenten kan toe-eigenen en ze als zijn werk kan ophangen. Het leuke aan de tentoonstelling van McCarthy is dat de beelden soms zo over de top zijn, dat ze grappig zijn. Sommige situaties zijn zo onherkenbaar dat in de vervreemding ook humor zit. Minder leuk is dat de suppoosten erg bang zijn dat je ergens aankomt en je in elke zaal proberen te schaduwen. Jammer is dat er weinig ruimtelijk werk is te zien, daterend uit het midden van de jaren negentig. Die dialoog tussen het ruimtelijk werk zou ook erg interessant geweest kunnen zijn.

Paul McCarthy – Brain Box Dream Box
Van Abbemuseum, Eindhoven
Van 19 juni tot 24 oktober