Sixties!

De jaren zestig begonnen eigenlijk al in 1958, zo is te lezen in de begeleidende zaaltekst, met de val van het kabinet Drees, en duurde tot de oliecrisis in 1973. In deze periode groeide de economie en ontwikkelden zich – naar Amerikaans voorbeeld – een bloeiende consumptie-industrie en een levendige jeugdcultuur. De jeugd, ontwerpers, muzikanten, politici en kunstenaars; iedereen rekende af met de stijve normen en waarden van de verzuilde jaren vijftig.

Nieuwe vormen

Gerard Fieret, zonder titel, ca. 1970, Collectie Gemeentemuseum Den Haag

In de tentoonstelling zien we de futuristische kleding van ontwerper André Courregès, met ontwerpen waarin niet langer de slanke taille bepalend is, maar waarin met minirokken en broekpakken een volledig nieuw beeld van vrouwelijkheid ontstaat. In dezelfde periode verwierpen kunstenaars als Jan Schoonhoven en Henk Peeters in Nederland het romantische beeld van de worstelde kunstenaar. Hun werken werden opgebouwd uit zich herhalende ‘kille’ vormen in industriële materialen, die de persoonlijke expressie van de kunstenaar zoveel mogelijk uitsloten.

Dialoog met de maatschappij

Grensoverschrijdend zijn ook Yves Klein’s blauwe monochromen en Lucio Fontana’s doorgesneden canvas, die beide in Sixties! te zien zijn. De kunstenaars trachtten met menselijke ingrepen in hun werk, bijvoorbeeld door naakte vrouwen onder te dompelen in blauwe verf en als ‘levende kwast’ over het schilderoppervlak te laten rollen, de kloof tussen ‘kunst’ en ‘het leven’ te dichten. De poging kunst en het dagelijks leven met elkaar te versmelten gaat een stap verder met Constant Nieuwenhuis’ model voor een utopische samenleving New Babylon, waarvan een maquette in Sixties! wordt getoond.

Belangrijk voor ontwikkelingen in de kunst en massacultuur in de jaren zestig was ook de opkomende consumptie-industrie en de modieuze wegwerpartikelen die daaruit voortkwamen. Te zien zijn papieren jurken en opblaasbare fauteuils. Rond een bijzettafel in de vorm van een pinup girl schitteren iconen van de Amerikaanse Pop Art, zoals de gezeefdrukte Marilyn Monroe’s van Andy Warhol en schilderijen van strips van Roy Lichtenstein.

Twee papieren jurken, in originele verpakking: ‘Flower Fantasy’, ‘The Revolutionary Paper Fashion’ / Partydress Etiket: Hallmark, ca. 1966, Papier, bedrukt, Eén papieren jurk, in originele verpakking, ‘The Revolutionary Vliesstoff Fashion’, ca. 1969, Vlieseline, bedrukt, Gemeentemuseum Den Haag

De kunst, mode en design zijn in Sixties! getoond tegen een achtergrond van metershoge collages van krantenfoto’s, met beelden van onder meer studentenprotesten in Parijs, provohappenings en de toespraak van Martin Luther King. In de tentoonstellingszalen klinkt achtergrondmuziek van Janis Joplin en andere popiconen. In aparte zalen brengen de foto’s van Ed van der Elsken de vetkuiven, provo’s en leden van andere jeugdculturen van het roerige decennium in beeld, terwijl Gerard Fierets foto’s ons een indruk geven van het ruwe Haagse straatleven. Ook polygoonbeelden en oude televisieprogramma’s tonen ons de ‘gewone mens’ en toenemende invloed van de massamedia in de jaren zestig. Thema’s als ‘concrete materie’, ‘een nieuwe toon’ of ‘het persoonlijke is politiek’ vormen in de tentoonstellingszalen een gemeenschappelijke noemer voor verschillende verbeeldingen van de jaren zestig, zodat ontwikkelingen in kunst, mode, vormgeving en politiek associatief aan elkaar gekoppeld worden.

Gemist

Hoewel aan de hand van deze thema’s een goede indruk wordt gegeven van de veelheid aan parallelle ontwikkelingen in een roerige periode, komt de fascinerende ontwikkeling van de samenleving én de beeldende kunst door deze indeling vaak wat ongenuanceerd uit de verf. Over de artistieke ontwikkelingen die aan nieuwe kunstvormen als happenings vooraf gingen wordt bijvoorbeeld niet veel inzicht gegeven; waar zijn de environments? Voor een invloedrijke beweging als ‘Fluxus’ is in de thematische aanpak nauwelijks plaats ingeruimd – alleen de zeer oplettende bezoeker kan een manifest van fluxusoprichter George Maciunas terugvinden – terwijl er in 1964 nog een fluxusfestival in het Scheveningse Kurhaus, op een steenworp afstand van het Haags Gemeentemuseum, plaatsvond. Ook de ruchtmakende a-dynamische kunstwerken van onder anderen Wim T. Schippers en Willem de Ridders ‘Mood Engeneering Society’ en ‘PK-theater’ zijn niet terug te vinden in de tentoonstelling. En was de muziek van John Cage niet zeer belangrijk voor de ontwikkeling van de beeldende kunst, eerder dan Janis Joplin of Bob Dylan? En welke rol hadden beeldend kunstenaars nou eigenlijk in maatschappelijke ontwikkelingen zoals vrouwenemancipatie of de studentenprotesten in Parijs?

Clichés

Andy Warhol Campbell’s soup II Oyster Stew, 1969, Zeefdruk op papier, 88,9 x 58,4 cm, Particuliere collectie, Nederland

Sixties! is niet opgezet met de ambitie om volledig te zijn of om antwoorden te geven op al deze vragen, daarover is de begeleidende krant bij de tentoonstelling niet dubbelzinnig. Eerder is het streven een veelzijdig beeldessay te bieden, waarin de fascinerende ontwikkelingen in de jaren zestig herbeleefd kunnen worden. En inderdaad, de tentoonstelling is al met al een feest der herkenning en geeft een goeie indruk van de veelheid aan baanbrekende gebeurtenissen. Vele museumbezoekers zullen in de zalen meeneuriën met popidolen, zich de opwinding van de eerste minirok herinneren en met een glimlach terugdenken aan hun eigen tienerjaren. Voor hen zullen artistieke ontwikkelingen als Pop Art, Minimal Art of de levendige happenings een rol spelen in deze herinnering. Het is echter jammer dat de tentoonstelling niet met meer ambitie dan dit feest der herkenning opgezet lijkt te zijn. Sixties! ontleent zijn kracht aan het collectieve geheugen van de jaren zestig, opgebouwd uit beelden die zonder context tot clichés van een tijdperk dreigen te worden. Wat overblijft is een ‘gevoel’ van de jaren zestig – met een sausje van kunstgeschiedenis – dat niet op de feitelijke beleving is gebaseerd maar op de betekenis die de beelden van de jaren zestig in de loop der decennia hebben gekregen.