Kunst / Expo binnenland

De ideale vrouw is niet te vangen

recensie: diverse kunstenaars - De Ideale Vrouw

.

Een ideale vrouw is een thema dat tegenwoordig sterk door de media bepaald wordt. Allerlei stereotypes zijn welbekend. De eerste aanblik van de tentoonstelling bevestigt een van deze stereotypes: langs een rij damesschoenen wordt de tentoonstellingszaal betreden. Vrouwen zijn immers synoniem met schoenen verzamelen, lijkt het statement te zijn. Vroeger werden vrouwen die nu als ideaal gezien worden, vaak als prostituee of heks vervolgd. De veranderingen in het ideaalbeeld van een vrouw komen aan bod in deze tentoonstelling. Het thema wordt in zes invalshoeken uitgewerkt: trouw, moederschap, huiselijkheid, vroomheid, daadkracht en schoonheid. 

Trouwe moeders

Rineke Dijkstra, Tekla, 1994

Rineke Dijkstra, Tekla, 1994

Trouw is het eerste aandachtspunt. Vroeger werd trouw gezien als onvoorwaardelijke trouw aan de echtgenoot. Hierbij was de ideale vrouw ondergeschikt aan de man. Deze vrouw was stil en op de achtergrond aanwezig en diende vooral ook om de man een goede reputatie te geven. In de tentoonstelling wordt dit laatste punt uitgebeeld door enkele Bijbelse voorstellingen van de modelbruid Rebekka en de kuise Suzanna. Het moderne beeld van trouw wordt niet geheel duidelijk. Het tweede punt dat aangestipt wordt is moederschap. Dit was vroeger ook een belangrijke taak voor de ideale vrouw. Moederschap wordt zowel in oude als in moderne kunst tentoongesteld, onder andere aan de hand van foto’s van Rineke Dijkstra. Op de foto’s zijn naakte vrouwen met kind te zien, zoals Tekla (1994). De vrouw is frontaal gefotografeerd met een kind in haar armen. Moederschap lijkt door deze foto’s niet echt een ideaalbeeld meer. De vrouw is in een kille omgeving gefotografeerd en er straalt weinig blijdschap uit haar gezicht. 

Huiselijkheid is de derde invalshoek die het Noordbrabants Museum hanteert. Ook dit is voor velen een eigenschap die tegenwoordig niet meer met het beeld van de ideale vrouw samenhangt, maar wel lange tijd het geval geweest. Naast moeders waren vrouwen vroeger vooral ook huisvrouwen, die of zelf het huishouden deden of daadkrachtig leiding gaven aan hun personeel. Deze ideale vrouw is met name in de zeventiende eeuw in zwang. In moderne media wordt een vrouw juist als niet huiselijk geportretteerd, wat echter niet verbeeld is in de tentoonstelling. 

Vroomheid werd in die periode ook erg gewaardeerd in een vrouw. Dit wordt onderstreept door beelden van Maria Magdalena, bijvoorbeeld van Marlene Dumas. Haar Magdalena (1995) laat een enigszins vreemde vrouw zien die maar net in het kader van het schilderij past. De vrouw is schaars gekleed, zodat dit schilderij alleen door de titel met vroomheid in verband te brengen is. Voor de kenner van het Bijbelse verhaal is dit wellicht wel te verklaren: als bekeerde zondares verbeeldde Maria Magdalena dat iedere vrouw zich op het geloof kon richten. 

Daadkrachtige schoonheid

Marlene Dumas, Magdalena, 1995, Olie op doek, 280 x 100 cm, Collectie ABN AMRO Kunststichting

Marlene Dumas, Magdalena, 1995, Olie op doek, 280 x 100 cm, Collectie ABN AMRO Kunststichting

De laatste twee thema’s, daadkracht en schoonheid, komen meer in de buurt van het moderne beeld van de moderne vrouw. Het zijn echter niet alleen zaken die nu gewaardeerd worden, ook vroeger was dit het geval. Een voorbeeld is het schilderij Judith en Holofernes van Jan van Bijlert uit 1630-1635, waar Judith haar daadkrachtigheid laat zien met het onthoofde hoofd van Holofernes. Deze vrouw is niet de zachtaardige huismoeder, maar een echte krijger, een feministe avant la lettre. 

Schoonheid is een deugd die vooral in de 20e eeuw gewaardeerd wordt. Vrouwen worden tegenwoordig vaak beoordeeld op hun uiterlijk. Vroeger zat ware schoonheid vooral van binnen: eeuwige jeugd en perfecte verzorging in kleding en uiterlijk zijn de idealen van nu. Verleidingskracht gaan hand in hand met een perfect lichaam. Als dat niet perfect is, is dat wel perfect te maken. In de video-installatie Forever (2006) van Julika Rudelius vertellen enkele vrouwen op leeftijd hierover. Ze zijn in hun privéomgeving gefilmd en laten hun rijke levensstijl zien en vertellen hierover. 

Gemiste kans

Julika Rudelius, Forever, 2006, still uit video, Montevideo/NIMk, Amsterdam

Julika Rudelius, Forever, 2006, still uit video, Montevideo/NIMk, Amsterdam

De ideale vrouw is een uitstekend thema voor een verkennende tentoonstelling naar veranderingen in dit beeld. De tentoonstelling in het Noordbrabants Museum laat een beknopt overzicht zien van het beeld van deze ideale vrouw, maar werkt dit niet verder uit. Met name het moderne ideaalbeeld, dat vooral door de media bepaald wordt, blijft onderbelicht in de tentoonstelling. Er zijn geen Pamela Andersons, Katja Schuurmans of Gisele Bundchens te zien. Ook de negatieve kant van de stereotype vrouw blijft helaas onderbelicht. De tentoonstelling als geheel komt wat kaal en sober over, waardoor je als toeschouwer het idee hebt dat het niet helemaal af is of uitgewerkt is. Dat is een gemiste kans.