Boeken / Non-fictie

Amerika: ontmaskerd en gekoesterd

recensie: Frederick Baldwin & Wendy Watriss - Looking at the U.S. 1957-1968

Baldwin en Watriss. Het zijn geen kleine namen in de fotowereld. Ze hebben een vruchtbaar huwelijk – professioneel én persoonlijk. Beiden werken als onafhankelijk fotograaf in de journalistiek, maar ze duiken ook samen de diepten van de Verenigde Staten in. Op zoek naar het leven van alledag, dat ook tijdens grote historische gebeurtenissen doorgaat. Van die gezamenlijke tochten is Looking at te U.S. 1957-1986 de weerslag. Foto’s die je denkt te kennen, te herkennen, maar die toch hun eigen verhaal vertellen.

professioneel én persoonlijk. Beiden werken als onafhankelijk fotograaf in de journalistiek, maar ze duiken ook samen de diepten van de Verenigde Staten in. Op zoek naar het leven van alledag, dat ook tijdens grote historische gebeurtenissen doorgaat. Van die gezamenlijke tochten is Looking at te U.S. 1957-1986 de weerslag. Foto’s die je denkt te kennen, te herkennen, maar die toch hun eigen verhaal vertellen.

Het Amerikaanse volk schaamt zich niet. Dat heeft het nooit gedaan. Amerika is een land van beeldvorming, van verhalen, mythen en mogelijkheden; een land waar een toerist zich al te graag laat wegdrijven op de romantiek van rauwheid en road movies. We kennen het beeld en er zijn maar weinig Amerikanen die bewust aansturen op een ander beeld. En ook al is dat kort door de bocht gesteld, zie daar maar eens van los te komen.

Clichés ontmantelen
Op de flaptekst van Looking at the U.S. staat het duidelijk geformuleerd: Baldwin en Watriss willen de sociale geschiedenis onderzoeken, maar dan wel de geschiedenis die voorbij gaat aan de clichés van klasse en ras. Slagen ze daarin? Grotendeels wel. Juist daar waar de bekende geschiedenis als een laklaag over het verhaal van het beeld ligt, loont het om eronder te kijken.

~

Wat zullen de letters KKK bij het gros van de mensen oproepen? In Europa zal dat al snel zijn: gewelddadig racisme gebezigd door burgerlijke, nare, gevaarlijke Amerikanen. Witte puntmutsen. Beelden te over. De letters zijn de symbolen voor dat lelijke hoofdstuk uit de Amerikaanse geschiedenis (daarmee niets gezegd over het verdwijnen ervan). Maar zijn de mensen erachter zichtbaar? Kun, en wil je je bedenken hoe een KKK-parade met plezier op een zonnige dag wordt voorbereid? In Looking at the U.S. tonen Baldwin en Watriss wat er gebeurt, zonder onmiddellijk een politiek statement te maken. Het vraagt om een iets langer kijken – een bewuste stap – om te bedenken wat ook alweer de denkfout van deze mensen is. Ze noemen zich de Knights of the Ku Klux Klan en verven vier K’s op hun auto’s. De symboliek is hier leeg geraakt, juist doordat de foto de bestaande beeldvorming niet bevestigt.    

Politiek vs burger
Maar niet in elke foto is dat mechanisme werkzaam – het beeld waarvan de symboliek steeds verder weg drijft. Het is raadzaam de begeleidende tekst lezen, zodat het verhaal duidelijk wordt en verdieping krijgt. Dan vertelt de foto zelf minder. Maar wanneer de lezer eenmaal op de hoogte is van de politieke achtergrond, gaan de foto’s spreken. Het zijn niet de lichtste onderwerpen; een aantal voorstellingen gaat bijvoorbeeld over de schade die Agent Orange – het ontbladeringsmiddel gebruikt in de Vietnamoorlog – bij veteranen heeft aangericht.

De KKK, in het boek gevolgd door de Civil Rights Movement, of het gedenkteken voor de gevallen soldaten in Vietnam. Het zou je tegen kunnen gaan staan, maar omdat andere onderdelen in het boek bestaan uit een weerslag van het leven van de gewone Amerikaan, krijgt elke figurant of geportretteerde eenzelfde lading. Die van deelnemer van de geschiedenis, waar hij zich ook bevindt.

Iedereen een cowboy
De fotografen geven blijk van hun gevoel voor de romantische beeldvorming van the rural south, door bijvoorbeeld het verhaal van de lonesome cowboy in ere te houden. Want ook die is er nog in het werk van Baldwin en Watriss. De hoed past velen in de Verenigde Staten. Of het nu de sheriff in Texas is, de zwarte rodeo cowboy of de zwetende rock ’n roll danser. Tot 24 mei worden de foto’s tentoongesteld in het Musée de la Photographie in Charleroi. En als dat te ver is, is er dit boek, dat tenminste een blijvend document is van een paar van de vele gezichten van Amerika.