Boeken / Kunstboek

Zachte beelden brengen veel teweeg

recensie: Margriet Luyten - STERVELINGEN – MORTALS

Kunstenares Margiet Luyten maakte sculpturen. Dit liet zij los toen haar moeder hulpbehoevend werd. In drie jaren van intensieve verzorging en het sterfbed legde zij diverse momenten vast met de camera. Hierna volgde een fotoserie over honderdjarigen en een serie van overleden kinderen. De drie series zijn nu gepubliceerd in het boek Stervelingen/mortals. Een boek dat met stille nieuwsgierigheid naar de dood kijkt, maar tegelijkertijd voor veel toeschouwers confronterend is.

Margriet Luyten: Ella

Margriet Luyten: Ella

De series zijn echter niet als confrontatie bedoeld. Luyten benadert de dood met een open blik. De dood is voor Luyten niet louter een verdrietig feit. Ze ziet ook schoonheid en intensiteit in de dood en het naderende einde. Dit weerspiegelt zich in de techniek. Voor de serie Ella, die de laatste levensfase van haar moeder registreert, maakte zij gebruik van de gomdruk. Een ingewikkeld en langdurig procedé waarbij verschillende lagen over elkaar worden aangebracht. Juist deze gelaagdheid en zachtheid van het beeld ondersteunen haar visie op de dood. Voor de serie Insomnia zocht Luyten foto’s van overleden kinderen uit de negentiende en eenentwintigste eeuw. De foto’s zijn overbelicht en de omgeving is uit het beeld weggehaald. Dit leidt tot een zachte focus op het overleden kind, dat verder is omgeven door licht. Ook hier straalt een liefdevolle intensiteit van uit.

Margriet Luyten: Insomnia II

Margriet Luyten: Insomnia II

Dood

De confrontatie van Luytens werk ligt in de keuze van het onderwerp. Een drietal essays in haar boek onderzoekt de plaats van de dood in de kunst en de maatschappij. Rick Vercauteren constateert dat het beeldscherm ons dagelijks voedt met dood en verderf. Er is zelfs sprake van een zekere gewenning. Maar in de hedendaagse kunst ervaren de toeschouwers het onderwerp dood vaak als schokkend. Kunstenaars kiezen verschillende invalshoeken. Andres Serrano toont bijvoorbeeld nietsontziende en ongepolijste zelfdodingen. Andere kunstenaars benaderen de dood poëtisch en metaforisch, of juist theatraal. Margriet Luyten plaatst hij samen met de Amerikaanse fotografe Sally Mann onder de kunstenaars die het fenomeen met een nieuwsgierige en open blik tegemoet treden. Alle benaderingen roepen gemengde reacties op. Dit betekent dat de dood nog altijd een taboe is.

Persoonlijk
Het wordt vooral eng wanneer de dood dichtbij komt in het persoonlijke leven. Hoe is die angst voor de dood te verklaren? Joke Hermsen wijst in haar essay op het zogenoemde nihilisme, dat is geformuleerd door filosoof Ernst Bloch. Omdat het geloof in een hiernamaals in de moderne maatschappij is weggeëbd, heeft de dood een negatieve betekenis gekregen. De angst voor de dood gaat hand in hand met de heersende jongerencultus. Jong en onaantastbaar zijn de standaarden, ouderdom wordt niet gewaardeerd. De serie Honderdjarigen is daarom misschien het meest confronterend in het licht van de eigen sterfelijkheid. Luyten toont telkens twee foto’s. De een van een twintiger die net het leven ontdekt. De ander van dezelfde persoon als hoogbejaarde; de een meer vitaal dan de ander. De foto’s ademen leven en dood in één.

Margriet Luyten: Mevrouw Galama

Margriet Luyten: Mevrouw Galama

Confrontatie met de eigen vergankelijkheid is niet de enige emotie die Luytens werk teweeg brengt. Het wekt evengoed het gemis van overleden dierbaren op. We leven in een materialistische maatschappij met een hoge levensstandaard. De eenentwintigste-eeuwse mens had het nog nooit zo goed. Maar juist in deze maatschappij kunnen mensen niet omgaan met zoiets abstracts als de dood. Dood en vergankelijkheid zijn ongrijpbaar. Ondanks alle welvaart zijn relaties met dierbaren precair. Luytens series laten niet alleen de schoonheid van ouderdom en dood zien, maar hebben ook een maatschappelijke waarde. Het is kunst die hoe dan ook emoties teweeg brengt. Het onstoffelijke geeft stof tot nadenken.