Boeken / Fictie

Wat achter de pupillen sluipt

recensie: Een vrouw op de vlucht voor een bericht - David Grossman (vert. Ruben Verhasselt)

Verzucht iemand in een roman van David Grossman iets over ‘dit land’, dan hoeft er geen twijfel over te bestaan: dat gaat over Israël. Dat land vol grensposten, bezette gebieden, vluchtelingen en exploderende stadsbussen. In Een vrouw op de vlucht voor een bericht kruipt de Israëlische schrijver in de huid van een moeder die in ‘dit land’ haar gezin probeert te beschermen. Om nog tijdens het schrijven van deze kloeke roman door de werkelijkheid ingehaald te worden.

kruipt de Israëlische schrijver in de huid van een moeder die in ‘dit land’ haar gezin probeert te beschermen. Om nog tijdens het schrijven van deze kloeke roman door de werkelijkheid ingehaald te worden.

‘De toestand’, noemt Ora het. Haar beide volwassen zonen kwamen hun diensttijd in het Israëlische leger ongeschonden door, wat ze niet ten onrechte een wonder vindt. Jaar in jaar uit probeert ze voor haar gezin een min of meer normaal bestaan aan het leven te ontfutselen. Met de veilige thuiskomst van haar jongste zoon Ofer is opnieuw een belangrijke horde genomen. Ze is dan ook verbijsterd als Ofer zich meteen daarna vrijwillig aanmeldt voor een offensief in de bezette gebieden.

Ora weet maar al te goed wat haar te wachten staat: die broeiende angst voor het slechte bericht, haar aan de voordeur meegedeeld. Ze besluit voor dat bericht op de vlucht te slaan. Noem het een krankzinnige weddenschap met het lot, met Ofers leven als inzet. Ze vertrekt naar het noorden van Israël om te wandelen. ‘Geen stationair doelwit zijn, voor mensen noch voor gedachten.’

Duistere schaduw
Maar ze gaat niet alleen. In de proloog van de roman ontmoet de zestienjarige Ora in een verlaten ziekenhuis tijdens de Zesdaagse Oorlog twee boezemvrienden van haar leeftijd: Ilan en Avram. Avram wordt haar beste vriend, met Ilan sticht ze een gezin. Het emotionele scharnierpunt van hun driehoeksverhouding ligt bij Avram. Na de Jom Kippoer-oorlog belandt die in Egyptische krijgsgevangenschap, waaruit hij op sterven na dood terugkeert. Getekend voor het leven. Zowel Ilan als Ora hebben reden zich daar schuldig over te voelen. Hoewel Avram zich terugtrekt in stille beslotenheid, blijft zijn geschiedenis een duistere schaduw werpen over hun leven.

Het is met deze gepijnigde en teruggetrokken Avram dat Ora op pad gaat. Ze doorkruisen een indrukwekkend landschap vol bronnen, beken en berghellingen. Intussen vertelt Ora in langdurige, emotionele terugblikken over haar leven tussen proloog en heden. Over haar stukgelopen huwelijk met Ilan. En over de opvoeding van haar zoons Adam en Ofer. Vooral over die laatste. Want hij is het die op afstand door haar vertellende aandacht beschermd moet worden.

Gedenkwaardige hoofdpersoon
Een vrouw op de vlucht voor een bericht
is een rijk en waardevol boek. Vooral omdat Grossman pijnlijk inzichtelijk maakt hoe het Joods-Arabische conflict de levenssfeer van alle betrokkenen doordrenkt met een bizarre logica van angst en dood. Waardevol is het boek ook door de onvergetelijke hoofdpersoon: die uiterst sensitieve en intelligente Ora, voortdurend ten prooi aan hevige emoties die even uniek als universeel zijn. Grossman kruipt haar dicht op de huid, bezielt haar met een groot empathisch vermogen. Zo gaat het bij Ora meestal om wat heel even achter de pupillen sluipt en weer wegglipt. Om geluidloze schreeuwen. Om stemmen die een ijl spoor van verdriet trekken.

Grossmans statuur als belangrijkste Israëlische schrijver is met deze aangrijpende roman dik onderstreept. Ruim drie jaar schreef hij eraan, in een met Ora’s wandeling vergelijkbare poging zijn eigen zoon Uri te behoeden voor gevaar tijdens diens uitzending in de Tweede Libanonoorlog. Maar hoezeer zijn roman ook slaagde, in die taak moest het boek falen. Tijdens de laatste uren van de oorlog kwam Uri om het leven, twintig jaar oud. Zo voltooide Grossman zijn roman in een werkelijkheid waarin die plotseling veel zwaarder resoneerde.