Isobaren

In Halfschaduw vermengt Timm fictie en non-fictie. Deze combinatie ligt hem goed, zoals hij in Rood (2001) op monumentale wijze etaleerde. Andere bekende werken in het oeuvre van Timm, dat intussen bijna de gehele moderne Duitse geschiedenis bestrijkt, zijn De ontdekking van de curryworst (1993) en Mijn broer bijvoorbeeld (2003) – een boek dat indruk maakte doordat zijn eigen familiegeschiedenis op een indringende manier werd verweven in een roman. In Halfschaduw grijpt Timm terug naar de beproefde combinatie van Rood, maar dan op een sprookjesachtige manier.

Filmisch
Het decor van Halfschaduw, een militaire begraafplaats op een koude, vochtige novembermiddag, doet filmisch aan. Evenals het feit dat de ik-persoon (Timm) en de ‘grijze man’ (een stadsgids die hem rondleidt op het Invalidenfriedhof) tijdens hun conversatie over Von Etzdorf bijval krijgen van bemoeizuchtige ‘kerkhof-bewoners’. Enkele (militaire) heren van historische allure mengen zich verspreid door het boek in Timms verhaal en vertellen over hun persoonlijke bevindingen aangaande de pilote, de Eerste Wereldoorlog of hun eigen dood.

Opbaring van Von Etzdorf met SS-erehaag

Maar niet alleen deze setting zou zich uitstekend lenen voor een filmscript, dat geldt ook voor het levensverhaal van de avontuurlijke Von Etzdorf. Haar record-
vlucht van Berlijn naar Tokio in 1931 staat centraal in deze roman en wordt aan de hand van egodocumenten en archief-
stukken gedetailleerd ingevuld door Timm. Maar die non-fictie wordt bijna constant samengevoegd met de fictieve verhalen van de Duitse diplomaat Christian von Dahlem en de frontacteur Anton Miller.

Een beetje eenzaam
Von Etzdorf ligt als enige vrouw op een oord van geweld begraven (waar ook nog eens de Berlijnse Muur dwars doorheen liep) en opvallend genoeg mengt zij zich niet in het gesprek van de twee aardse mannen. Die eenzaamheid blijkt typerend voor haar leven. De vrouw die in elf dagen van Berlijn naar Tokio vloog en daardoor als recordpilote te boek kwam te staan, is bovenal een vrouw op eenzame hoogte. Wanneer Dahlem haar liefde niet beantwoordt (terwijl er ook gesuggereerd wordt dat ze lesbisch is) en ze in de financiële problemen geraakt door verschillende vliegtuigen de vernieling in te helpen, neemt ze een gevaarlijke beslissing. Vliegen is haar passie en de enige manier om nog aan een machine te komen, is het aanvaarden van een gevaarlijke missie voor het vers aangetreden naziregime:

Het nationale reveil maakte alles mogelijk. (…) Het vliegtuig wordt op verzoek van de regering beschikbaar gesteld door de vliegtuigfabriek Klemm. U vliegt nu voor Duitsland. Dit is meer dan een gewone privévlucht. Voor uw vluchten tot nu toe heb ik alles respect. Grandioos. Maar deze vlucht is onderdeel van onze nationale verheffing. U mag trots zijn. (…) Göring houdt persoonlijk een oogje in het zeil, om het zo maar eens te zeggen.

Stemmen
Voor degene die met Timms werk bekend zijn mag het geen verrassing heten dat Halfschaduw niet bepaald een hapklaar stuk proza is. Monologen vliegen bijtijds stuurloos over de pagina’s en het gemêleerd gezelschap op het Invalidenfriedhof wordt niet altijd zo duidelijk geïntroduceerd als hieronder:

Die stem, wie is dat?
Udet. Hier. Hij wordt nog altijd onderhouden. ’s Winters afgedekt met dennengroen. Een enkele keer bloemen. Kaarsen. (..) Ernst Udet. Weleens van gehoord?
Ja. Een jachtvlieger. Eerste Wereldoorlog. Later generaal bij de nazi’s. Heeft zichzelf doodgeschoten.
Aha, u hoef ik niets meer te vertellen.

Invalidenfriedhof in 1925

Andere doden stellen zich niet netjes voor of krijgen een cryptisch introductie zoals de hoge SS-officier Heydrich die steevast ‘de bedenker van het vijandenregister’ wordt genoemd. Dat zou Halfschaduw voor een leek wel eens te ingewikkeld en verwarrend kunnen maken. Maar met de bewogen Duitse geschiedenis als achtergrond, is Halfschaduw bovenal een boek over onmogelijke liefde en gepassioneerd vliegen dat door zijn verrassende vorm weliswaar minder toegankelijk is dan De ontdekking van de curryworst of Rood, maar waar fictie en non-fictie als isobaren zijn.