Boeken / Fictie

Onbegrijpelijk mooi

recensie: Ismail Kadare (vert. Roel Schuyt) - Het ongeluk

Een boek hoeft niet altijd begrijpelijk te zijn om een goed verhaal op te leveren. Het Ongeluk van Ismail Kadare is daar een prachtig voorbeeld van. Het relaas over de onbegrijpelijke liefde tussen hoofdpersonages Rovena en Besfort levert een zeer intrigerend stuk proza op.

Ismail Kadare is een Albanees schrijver, die in zijn boeken vaak het reilen en zeilen van een dictatuur aan de kaak stelt. Om de censuur enigszins te omzeilen verwijst hij daarbij echter zelden naar het eigen thuisland, maar gebruikt hij het Ottomaanse rijk als zondebok. Hij is het voorbeeld dat je kunt plaatsen bij de uitdrukking ‘De pen is scherper dan het zwaard’.

Kadares werk speelt zich vaak in een historische context af. Dat is ook in Het Ongeluk het geval. Tegen de achtergrond van het postcommunistische Albanië en het Joegoslaviëtribunaal, ontspint zich een verhaal over de ware liefde. Maar wat is waar en wat is onwaar? In de boeken van Ismail Kadare is zelden iets wat het op het eerste gezicht lijkt te zijn.

Het ongeluk
Het verhaal begint met een ogenschijnlijk onbeduidend voorval: “Op de snelweg tussen Tirana en vliegveld Rinas was bij hectometerpaal 17,0 een taxi verongelukt. De twee passagiers waren op slag dood, terwijl de chauffeur zwaargewond en in coma naar het ziekenhuis werd afgevoerd.”

Een ongeluk zoals er vele plaatsvinden zou men denken. Maar als de taxichauffeur in staat is een verklaring af te leggen, lijkt de oorzaak van het ongeluk een stuk vreemder dan normaal bij een dergelijke gebeurtenis. Als dan ook nog eens twee Balkanlanden belangstelling tonen in de toedracht van het ongeval, start ook de Albanese geheime dienst al snel een onderzoek. Een klein ongeluk leidt zo al snel tot grote gevolgen.

Liefde
Na deze eerste kadersetting volgt in het tweede deel een reconstructie van de laatste weken voorafgaande aan het ongeluk. Hierin maken we kennis met de twee verongelukte geliefden Rovena en Besfort. Het is dit gedeelte dat de lezer in totale verwarring brengt.

Ismail Kadare springt heen en weer in de tijd en laat de betrokkenen door heel Europa heen en weer reizen. Naast dit desoriënterende gehup zien we ook een liefdesrelatie die geen liefde lijkt te behelzen. Of is hier nu sprake van zoveel liefde dat er juist van een relatie geen sprake meer is? Is de liefde tussen hen misschien al zo ver dat we moeten spreken van een eenheid. Een onlosmakelijk verbond dat alle standaard beschrijvingen van een liefdesrelatie ontgroeit?

Besfort en Rovena draaien om elkaar heen in een maalstroom van liefde, haat, onzekerheid, dominantie, onderdrukking, vrijheid en onderlinge onmisbaarheid. Hun wederzijdse betrokkenheid lijkt te verdrinken in een magisch (sur)realisme. En door al die verwardheid heen wordt de lezer in dezelfde maalstroom meegetrokken.

Paaltje
Kadare weet deze ingewikkelde relatie op een vlotte intrigerende wijze weer te geven. Alsof je een spannende thriller zit te lezen, vraag je jezelf als lezer voortdurend af waar dit allemaal naar toe zal gaan. Wat zal er voor zorgen dat beiden uiteindelijk terecht komen bij het fatale hectometerpaaltje 17,0? De spanning druipt van de relatie af. Een knap staaltje schrijverschap, dat nog boeiender wordt doordat de auteur uiteindelijk geen sluitende antwoorden biedt, maar de lezer tot zijn of haar eigen conclusies dwingt. Hij doet dit met een onstuitbare dwang die even onvermijdbaar op je af komt als een hectometerpaaltje op een snelweg.