Rassenzuivering

In het vierde deel van Jussi Adler-Olsen over afdeling Q van de politie van Kopenhagen komen we in aanraking met een aantal hele nare mensen. Carl Mørck en zijn assistenten Rose en Assad onderzoeken een zaak die de donkere kant van Denemarken blootlegt.

Opvangkamp voor zwakzinnige vrouwen

Afdeling Q houdt zich bezig met zogenaamde cold cases. In Dossier 64 storten ze zich op een aantal onopgeloste verdwijningen uit 1987. Hiermee trekken ze een politieke beerput open, die de opkomende rechts-radicale partij De Zuivere Lijn koste wat het kost bedekt wil houden. Deze partij heeft een groot netwerk van artsen, advocaten en aristocraten ter beschikking om het Deense volk zuiver te houden.

Ze maken hierbij onder andere gebruik van het Deense eiland Sprogø, waar zogenaamde zwakzinnige vrouwen worden ondergebracht door de regering. Sprogø bestaat echt en heeft daadwerkelijk gefungeerd als opvangkamp voor vrouwen die het volgens de overheid niet verdienden om kinderen te baren. Deze sociaal zwakkere vrouwen werden uit de maatschappij verwijderd om te voorkomen dat ze kinderen ter wereld brachten die de Deense maatschappij veel geld zouden gaan kosten.

Steriliseren als zuivering

De kans dat deze vrouwen nakomelingen zouden krijgen die in de prostitutie en/of het criminele circuit zouden terechtkomen was namelijk vele malen groter dan bij ‘gewone, gezonde’ vrouwen uit betere sociale milieus. Rondom dit zwarte hoofdstuk uit de Deense geschiedenis spelen de verdwijningen in Dossier 64 zich af. Het feit dat er daadwerkelijk zogenaamde minderwaardige vrouwen werden geïsoleerd op dit eiland, die er alleen vanaf konden als ze gesteriliseerd werden, is al genoeg reden om dit boek met aldoor stijgende bloeddruk te lezen.

De verwikkelingen rondom het onderzoek van Carl Mørck worden afgewisseld met het verhaal van Sprogø-meisje Nete Hermansen. De naïeve Nete wordt op jonge leeftijd zwanger en raakt verstrikt in de netten van Kurt Wad, de voorzitter van De Zuivere Lijn. Door toedoen van deze Kurt en enkele andere zelfzuchtige mensen wordt ze uiteindelijk veroordeeld tot een verblijf op Sprogø. Het Deense systeem is maar al te graag bereid haar als zwakzinnig te bestempelen en te veroordelen tot ballingschap op het beruchte eiland.

Kracht en complicatie van afwisseling

Parallel aan de verrichtingen van afdeling Q volgen we Netes verblijf op het eiland en haar daarop volgende poging tot wraak op de mensen die verantwoordelijk zijn voor haar treurige bestaan. In deze afwisseling zit zowel de kracht als een initieel probleem van het boek. De sterkte zit in het krachtige beeld dat Adler-Olsen weet te schetsen van het zieke Deense systeem dat aanstuurde op een onderscheid tussen über- en untermenschen. En de pijn die dit de betrokkenen bezorgde. De onrechtvaardigheid die deze verbannen vrouwen werd aangedaan spat van elke bladzijde van het boek.

Voor de lezer die voor het eerst kennis maakt met afdeling Q is dit nieuwe avontuur van Carl Mørck echter wel even wennen. Je wordt vanaf het begin bestookt met allerlei namen en locaties die je niet meteen weet te plaatsen. Door de afwisselende hoofdstukken over Carl en Nete is dat aantal namen en locaties in het begin bijna niet te overzien. Het duurt bijna honderd pagina’s om je alles een beetje eigen te maken.

Aangrijpende verwarring

Dat je als nieuwe lezer van Adler-Olsen in die eerste honderd, verwarrende pagina’s niet afhaakt is te danken aan de klasse van de auteur. Adler-Olsen heeft een actueel thema in een zeer spannend en aangrijpend jasje weten te hijsen. Niet in de laatste plaats wordt dat bereikt door de goed neergezette karakters. Maar zeker ook de boosheid, die zich van je meester maakt bij het lezen van zoveel onrecht, speelt een grote rol bij het willen volgen van het verhaal.

De kwestie van rassenzuiverheid is geen onderwerp dat samen met Hitler van de aardbodem is verdwenen. Nog jarenlang heeft het in diverse lagen van onder meer de Deense maatschappij een grote rol gespeeld. Dat dit fenomeen ook vandaag de dag helaas nog al te levendig is, maakt Dossier 64 tot een beklemmende kijk op de werkelijkheid. Naast een gedegen thriller, met bijbehorend verrassend plot en stroomversnelling aan het eind, is het ook een spiegel die ons wordt voorgehouden. Wat we te zien krijgen is dan misschien niet mooi, maar de manier waarop ons dat getoond wordt des te mooier.