Kunst / Expo binnenland

Van A naar B

recensie: Stanley Brouwn: Werken 1960-2005

Stanley Brouwn (centrale thema: het overbruggen en opmeten van afstanden) speelde vanaf de jaren zestig een belangrijke rol in de ontwikkeling van de conceptuele kunst in Nederland. Als zodanig wordt zijn naam vaak in één adem genoemd met jaren 60/70-kunstenaars als Joseph Kosuth, Dan Graham, On Kawara, Marcel Broodthaers en Sol LeWitt. Gezamenlijk waren zij eerder vertegenwoordigd op de uitbundig bejubelde tentoonstelling Conceptuele Kunst in Nederland en Belgie 1965-1975 (Stedelijk Museum, 2002) die tegenwoordig wel wordt beschouwd als toonaangevend in zijn soort. Geheel in de geest van Stanley Brouwn deze keer geen afbeeldingen. We rekenen op je begrip.

~

In de catalogus van bewuste tentoonstelling konden we lezen: “Brouwn’s methodische manier van werken doet wetenschappelijk aan, maar idee en uitwerking zijn juist altijd strikt persoonsgebonden. Brouwn geeft maten en afstanden vorm in getallen-en woordenreeksen, die als ‘kunstenaarsboekjes’ worden gepubliceerd of bijvoorbeeld bestaan uit ‘correcties’ van stadsplattegronden.” Brouwn gebruikt zijn eigen, subjectieve maatsysteem (de sb-voet, de sb-el en de sb-stap) en zet dat af tegen het universeel toegepaste metrieke stelsel of andere in onbruik geraakte, lokaal gehanteerde maatsystemen. Op die manier ontstaat een spanningsveld tussen het specifieke of unieke en het abstracte of algemene waarmee de aandacht wordt gevestigd op datgene wat onze zintuigen in de normale context niet opmerken.

Op weg naar Shanghai

Zelf heeft de kunstenaar verklaard: “Nog nooit zijn afstanden zo betekenisloos geweest als tegenwoordig. Steeds meer mensen maken een of twee keer per jaar verre vliegreizen. De geldigheid van het begrip afstand wordt steeds verder uitgehold. In mijn werk worden afstanden opnieuw opgeladen, ze krijgen weer betekenis.” Een voorbeeld daarvan is het werk waarbij de toeschouwer wordt gevraagd om een aantal meters in de richting van een bepaalde stad te lopen (de plaatsen lijken willekeurig te zijn gekozen). Brouwn heeft daartoe op de vloer van het Van Abbe Museum een aantal witte lijnen geschilderd en bij de beginpunten bordjes geplaatst (bijvoorbeeld “Loop 4 meter in de richting van Havana – afstand 7396584,7166 meter” of “Loop 2 meter in de richting van Shanghai – 8217376,5811 meter”). Je vraagt je af hoe hij die exacte afstanden heeft weten te achterhalen. Op zich al een prestatie, al hadden we graag gezien dat ook hier het universele maatsysteem was vertaald naar de SB-maat.

Meer aan de hand

In het Van Abbe Museum is elke zaal van de tentoonstelling voorzien van een plakkaat met daarop genoteerd het oppervlak van de vloer waarop men zich bevindt (dit onder de titel Portret van een Plaats). Op dat moment is er zeer zeker meer aan de hand dan “het overbruggen en opmeten van afstanden”. De bezoeker wordt namelijk geattendeerd op zijn situatie: hij/zij bevindt zich in een specifieke ruimte, in een bepaalde context. Brouwn tracht ons daarmee inzicht te geven in onze dagelijkse bezigheden, waarbij hij de afstand tussen de kunst en het dagelijks leven geleidelijk aan wil opheffen. Een kritische kanttekening: door slechts de afmetingen van de zalen in de ‘kunstcontext’ van het museum aan te geven, blijft er in zekere zin altijd een scheiding bestaan. Waarom bijvoorbeeld niet de supermarkt om de hoek? Met andere woorden: is die kunst context per definitie noodzakelijk? Zeer zeker niet.

Sleutelwerk

Als sleutelwerk in zijn oeuvre wordt beschouwd This Way Brouwn, waarbij de kunstenaar toevallige voorbijgangers (daar gaan we gemakshalve dan maar van uit) vroeg om hem op papier uit te leggen hoe hij van punt A naar punt B komt. In de tentoonstelling zien we een aantal van deze uitkomsten. Soms werd de uitleg mondeling gegeven waardoor het papier leeg bleef. Je kunt je afvragen in hoeverre de essentie van de ‘performance’ wordt gemist door slechts de uitkomsten van het experiment weer te geven (het sociale aspect blijft immers onderbelicht). Tegelijkertijd beseffen we ook dat het niet veel anders had gekund, daar Brouwn weigert foto’s van zijn werk te publiceren. Ook stelt hij geen bio- of bibliografische gegevens op. Vandaar dat een videoregistratie vermoedelijk eveneens uit den boze was. Die denkwijze is vanuit een bepaalde invalshoek goed verdedigbaar, maar het maakt het voor een museum des te lastiger, want wat blijft er over om te tonen? Inderdaad, de papiertjes, terwijl het daar eigenlijk niet om gaat.

Onvrijwillige vrijwilligers

Een ander sleutelwerk is 196 voetstappen waarbij Brouwn onder het lopen vellen papier op het trottoir en de straat laat vallen. Later worden de vellen papier met daarop sporen van voetgangers onderweg van A naar B weer verzameld. Op die manier kruist Brouwns weg die van toevallige voorbijgangers, maar wel zonder dat die laatste groep daar notie van neemt. Waar het bij This Way Brouwn vooral draait om het sociale aspect, is de ‘participant’ bij 196 voetstappen min of meer ‘onvrijwillig vrijwilliger’. In die zin wordt het begrip afstand hier niet opnieuw geladen, maar geeft de ‘participant’ invulling aan Brouwns afgelegde afstand. Daarmee hebben we meteen de drie wezenlijke elementen op een rijtje: de kunstenaar, de beschouwer en de afstand tussen beide. Hoe deze zich tot elkaar verhouden verschilt per kunstwerk, waarbij de mate van evenwicht bepalend is voor het succes van een werk.