Toegewijde biograaf

Iron Man is opgedeeld in drie delen: een biografisch hoofdstuk, een lijvig hoofdstuk over iedere film die Tsukamoto regisseerde, en een aantal korte hoofdstukken over zijn acteerprestaties. De biografie legt de nadruk op de filmexperimenten uit Tsukamoto’s tienerjaren, zijn vroege korte films en zijn werk in obscure theaterproducties. Het filmgedeelte bevat een uitputtend deel over de totstandkoming en receptie van iedere film, een droge analyse van de vorm en inhoud, en een kort commentaar van de regisseur zelf.

Biografie

Het biografische deel is uiterst interessant en geeft een zeer waardevol inzicht in Tsukamoto’s motieven en thema’s. De filmanalyses uit het tweede deel zijn degelijk, terwijl de inleiding bij iedere film de meest waardevolle bron van informatie vormt. Tsukamoto’s biografie geldt daarin als rode draad: iedere film wordt niet alleen in de het kader van de Japanse cinema geplaatst, maar ook in de context van in zijn persoonlijke leven. Tsukamoto’s eigen korte commentaar op zijn films klinkt interessanter dan het is en vormt in feite een nutteloze toevoeging, temeer omdat Mes Tsukamoto in de rest van het boek al zoveel laat vertellen. De laatste hoofdstukken, ofwel het derde deel, en het nawoord vormen een redelijke afsluiting met relevant feitenmateriaal.

Gaandeweg wordt wel duidelijk hoe belangrijk Tsukamoto’s oeuvre is geweest voor het gezicht van de ‘alternatieve’ Japanse film in het buitenland, en hoe bijzonder zijn positie als onafhankelijk filmmaker is. Desondanks moet Tsukamoto nog steeds bijklussen als voice-over voor TV en radio om zijn films te kunnen financieren, en behoudt hij slechts met de grootst mogelijke moeite alle controle over zijn films. Het was al bekend dat die films stuk voor stuk bijzonder zijn (zelfs het verguisde Hiruko the Goblin), een van de de verdiensten van Mes bestaat er echter uit dat hij nog even haarfijn uitlegt waarom ze dit zijn. Iron Man is het eerste boek dat buiten Azië over Tsukamoto verschenen is. Alleen al om die reden is het boek waardevol als primaire bron van informatie over deze eigenzinnige filmauteur.

Curieus boek

Een ander voordeel van Iron Man is dat Mes vrijelijk over alle relevante informatie kon beschikken: Tsukamoto zelf heeft de schrijver voorzien van veel openhartige autobiografische en zelfreflecterende informatie, en bovendien van persoonlijk beeldmateriaal (variërend van jeugdkiekjes tot setfoto’s). Dit maakt van Iron Man een curieus boek: enerzijds is het een compleet naslagwerk en een beschouwende studie (Mes laat zich bijna nergens tot kritiek verleiden), anderzijds een persoonlijke en filmische biografie. Wonderlijk genoeg werkt deze combinatie meestal uitstekend: Mes weet het midden te houden tussen een droge, academische studie en een intieme biografie, en schreef een boek dat niet alleen alles omvat dat iemand over de Japanse regisseur te weten zou willen komen, maar dat ook zeer uitgebreide achtergrondinformatie biedt. Deze is niet alleen van de regisseur zelf afkomstig, maar ook van zijn broer, van een aantal productiemedewerkers en van enkele acteurs die stuk voor stuk uitgebreid aan het woord komen.

Obsessief

De Nederlander Tom Mes heeft zich in betrekkelijk korte tijd ontwikkeld tot een autoriteit op het gebied van (moderne) Japanse cinema. Hij beheert de uitstekende website Midnight Eye, en schrijft sinds een paar jaar lijvige boekwerken over kopstukken van de hedendaagse Japanse filmwereld. Zijn vorige boek, Agitator: the cinema of Takashi Miike, was een uitputtende studie van Miikes enorme filmcorpus. Shinya Tsukamoto’s oeuvre is echter veel kleiner (de man maakte naast het beruchte Tetsuo-tweeluik slechts zes films, waarvan Vital het laatste wapenfeit is), zodat Iron Man een lichter te verteren boekwerk werd. De acht films lenen zich beter voor thematische vergelijkingen en komen de overzichtelijkheid van het boek alleen maar ten goede.

Mes is wederom obsessief wat betreft details en feitjes, maar over het algemeen vermindert dat de leesbaarheid van het boek nauwelijks. Soms wijdt hij teveel uit en had informatie beter in het notenapparaat opgenomen kunnen worden, maar zijn monnikenwerk is ook een aspect dat Iron Man tot zo’n waardevol boek maakt. De auteur toont bovendien, net als in zijn vorige boek, een imposante hoeveelheid inzicht en kennis: iedere film wordt op heldere en overtuigende wijze in de juiste context geplaatst en thematisch onderzocht. Een auteur die eigenhandig meer informatie over zijn onderwerp had kunnen vergaren is niet denkbaar. Kleine kanttekeningen kunnen geplaatst worden bij de (amateuristische) vormgeving die soms afbreuk doet aan het uitstekende en omvangrijke beeldmateriaal, en bij een zinloos voorwoord van de hand van Miike Takashi. De ons-kent-ons-indruk van de filmmakers enerzijds en de auteur anderzijds wordt daardoor versterkt, wat het boek niet ten goede komt. Ondanks zulke minpuntjes had Tsukamoto zich geen betere en meer toegewijde biograaf en commentator kunnen wensen.

Iron man is rechtstreeks te bestellen bij FAB press.