Mystieke nuchterheid

Het is 1928 en ’t Hart brengt twee personages ten tonele die ook werkelijk geleefd hebben: Simon Vestdijk, in de roman van ’t Hart nog psychiater in opleiding, en keizer Wilhelm II, uit Duitsland verbannen naar Nederland. De schrijver laat deze twee personages elkaar ontmoeten en er ontstaat een mooi verhaal.

De lezer bevindt zich gedurende de hele roman in het hoofd van Simon. Een volledig psychologisch portret komt tot stand. Simon is een zoeker, een denker. Je zou kunnen zeggen dat hij behoorlijk vreemde aanvallen heeft, hij noemt ze zelf ‘godjeswanen’. Op het moment dat hij een godjeswaan heeft, wordt hij bevangen door het gevoel volledig te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit. Het is een soort religieus inzicht, maar dan zonder religie. Simon is geïntrigeerd door zijn eigen godjeswanen. Rationeel verklaart hij zijn momenten van inzicht: het zijn behoeften aan zekerheden en houvast, samenstellingen van beelden en woorden die hij zelf creëert. Al zijn de voorstellingen bizar en herkent hij zich in meer of mindere mate zelfs in de aan wanen lijdende patiënten die voorbij komen, hij vindt de mystieke aanvallen heerlijk en zou er nooit vanaf willen.

Zuiver kader
Dat is waar Simon van houdt: de wereld om hem heen analyseren, begrijpen. Daarom legt hij zich in een soort serieuze hobbyvorm toe op de astrologie. Hij vindt het geweldig om te zien hoe de astrologie systemen bevat, verbanden legt en een zuiver kader biedt om mensen in te ‘vangen’. Tegelijkertijd vertelt hij zichzelf dat astrologie uiteindelijk geen werkelijke antwoorden geeft en bovendien geen wetenschappelijk fundament bezit. Zo wisselt Simon’s houding continu tussen nu weer geïntrigeerd en gepassioneerd, dan weer sceptisch en met lichte spot en humor richting astrologie en zijn godjeswanen. En zo weet ’t Hart heel mooi te verwoorden hoe Simon in filosofisch opzicht balanceert tussen nuchterheid enerzijds en de enorme drang om antwoorden te vinden anderzijds. Ook Simon’s opleiding tot psychiater geeft een handzaam kader om mensen mee te kunnen analyseren. Toch voelt hij dat hij geen psychiater moet worden: ‘een verdere studie in psychiatrie zou bij hem uiteindelijk toch altijd neerkomen op een verkapte bestudering van zijn eigen godjeswanen, de transcendentie daarvan, om het maar eens kantiaans te zeggen’.

Vals voorwendsel
Aan de hand van dit kleurrijke personage worden we meegevoerd naar Doorn, waar hij is uitgenodigd aan het keizerlijk hof van de verbannen Wilhelm II. Hier wordt toegewerkt naar een enerverende klucht. Wilhelm II heeft veel trauma’s en onrust in zijn lijf en Simon is naar zijn hof gelokt onder het valse voorwendsel assistent te worden van zijn docent, psychiater Godefroy. Simon vat een sympathie op voor de keizer, die ook van astrologie houdt. De keizer verveelt zich eigenlijk mateloos. Als balling vervult hij geen enkele belangrijke rol meer; zijn hele hofhouding bestaat in feite uit toneelspelers.

Later wordt pijnlijk maar humoristisch duidelijk in hoeverre hun toneelstuk is doorgetrokken, wanneer blijkt dat de ware reden voor Simon’s komst niks te maken heeft met zijn assistent psychiaterschap. Het gaat om de dochter van een trouwe dienaar van de keizer die zwanger is geraakt van een ‘vervaarlijk sujet’. De keizer wil een geschikte huwelijkskandidaat voor haar vinden. Simon heeft een veelbelovend toekomstperspectief, en het gedoe met ‘astrologie dat slijt vast wel’. Simon wordt inderdaad stapelverliefd op het dienstmeisje, Marielotte, maar erg bijzonder is dat niet, want ‘hij heeft de neiging snel verliefd te worden op vrouwen met wie hij langer dan een paar uur samen is’. Het is dan ook niet zo erg dat hij de strijd verliest van zijn concurrent, die om dezelfde reden is uitgenodigd aan het keizerlijk hof, en het zwangere dienstmeisje uiteindelijk mee naar huis neemt. 

In de keizer en de astroloog nemen we een verrukkelijk kijkje in het hoofd van een hartstochtelijk zoeker, die wordt meegevoerd in de meest bizarre situaties. De lezer weet uiteindelijk tot in detail het hoofdpersonage te vangen en analyseren, precies zoals Simon dat zelf ook zou doen.